Czasem w kościołach można zobaczyć małe szafki wpuszczone w mury świątyni. Często są bardzo ozdobne i zamykane kratami. Czasem jak np. Nysie jest to tylko mała wnęka. Oto częściowe rozwiązanie zagadki….
Tajemnica nyskiej wnęki
W malutkiej, często pomijanej kaplicy dziś nazywanej Ecco Homo znajduje się przesłonięta nieco filarem ołtarza mała wnęka. Mało kto ją nawet zauważa. A szkoda bo jest to pamiątka po gotyckiej przeszłości naszego kościoła. To jedno z sakrariów, czyli odpowiednik dzisiejszego tabernakulum.
Tymczasem kaplica ta została ufundowana przez Bertholda Fulschiussela nyskiego medyka, prepozyta św. Eligiusza (Idziego) we Wrocławiu w połowie XIV w. Wspomina o tym nyski proboszcz A. Pedewitz w Historii kościoła św. Jakuba. Według niego, Bertold „swoim kosztem zbudował też kaplicę, gdzie teraz znajdują się schody na chór mieszczan. Tamże, w narożniku, w schowku kolumny, za kratami przechowywana była Najświętsza Eucharystia, jako jeszcze dziś jest to widoczne..”.
Sakraria, sakramentaria i tabernakula czyli kilka nazw tego samego.
Sakraria
W średniowiecznych kościołach konsekrowane hostie były przechowywane w niszach ściennych sakrariach. Nazwa ta od słów „sacer-święty, poświęcony” oznaczała już w antyku miejsce, gdzie trzymano rzeczy święte, poświęcone. Zgodnie z zaleceniami po soborze Laterańskim IV m.in. we wrocławskim zaleceniu z 1248 r. zaznaczono aby parametry święte jak np. Hostia czy oleje święte były trzymane pod zamknięciem aby nie były wykradane do praktyk magicznych. Stąd też w zależności od możliwości fundatorów miały one wygląd prostych wnęk ściennych zamkniętych kratą.
Często umieszczano je na tle istniejących fresków np. w Krzyżowicach k/Brzegu. Niektóre tabernakula przybierały formy bardziej ozdobnej szafki na słupie. Przykładem tego może być późnogotyckie sakramentarium przyścienne z 1511r. w kościele św. Jana Apostoła w Małujowicach.
Ono również jest umieszczone na gotyckich freskach. Podobne do niego tabernakulum przyścienne można zobaczyć m.in. w Świebodzicach w kościele św. Franciszka z ok.1352 r. W podobnym stylu jest też m.in kamienne sakrarium w kościele Niepokalanego Poczęcia NMP w Starych Jaroszowicach czy w kościele św. Marcina w Żelaźnie .
Sakramentaria
Nieco później bo około 1460 r. zaczęły powstawać we Włoszech „domki sakramentowe” czyli dzieła wieżo podobne, wolnostojące lub przyścienne. Przyjmowały one kształt kielicha czy monstrancji. Takie ozdobne sakramentaria możemy dziś zobaczyć w kościele św. Jerzego w Ziębicach czy wrocławskim kościele św. Marii Magdaleny lub św. Elżbiety.
Nyskie sakramentarium
Zwykle lokowano je w pobliżu ołtarza po prawej stronie. I ponownie opierając się na zapiskach Pedewitza, trzeba dodać, iż w gotyckim wystroju kościoła, przy południowym filarze znajdowało się także kamienne sakramentarium. Prawdopodobnie po rozebraniu go przy barokizacji, użyto jego fragmentów do fundamentów nowo powstałej kaplicy Bożego Ciała ( ok.1672 r.). W tej niezwykle ozdobnej kaplicy w ołtarzu ustawiono pozłocone podwójne tabernakulum ujęte dwiema wyzłoconymi figurami klęczących aniołów. W 1682 r. Pedewitz kazał umieścić nad arkadą wejściową tej kaplicy napis „Laudetur Sanctissimum Sacramentum-Niech będzie Pochwalony Najświętszy Sakrament”. Obecnie tylko z opisów możemy wyobrazić sobie cały wygląd tej kaplicy.
Dwa tabernakula w jednym kościele
Podobnie w kościele św. Piotra i Pawła w Mątowach Wielkich do dziś można zobaczyć dwa dawne tabernakula. Pierwsze znajdowało się w zakrystii, gdzie w niszy ściennej znajdowała się dębowa szafka zamykana ozdobnymi drzwiczkami z XIV wieku.
Wewnątrz kościoła na filarze międzynawowym jest kolejne używane do dziś tabernakulum.
Dalsze rozwiązanie zagadki…
Jak było w Nysie? Na rozwiązanie czeka bowiem zagadka pierwszego sakrarium ze wspomnianej kaplicy Ecco Homo. Co ciekawe, ta mała wnęka otwiera bowiem kolejną zagadkę. Czy było pierwszym, zastąpione potem drugim bogatym sakramentarium? Czy z obu korzystano ? Być może kiedyś dalsze badania wyjaśnią tę zagadkę.
Tak czy inaczej zwiedzając nasze sudeckie czy też położone w całej Polsce kościoły możemy podziwiać dawne tabernakula. Ogólnie mówiąc ich forma i ozdoby zależały od funduszy i pomysłów fundatorów. I wszystkie można określić znanym wszystkim słowem tabernakula.
