Nysa Śląski Rzym i Twierdza Nysa to dwie nazwy i dwa oblicza miasta.
Nysa stolica księstwa biskupiego nazywana kiedyś Śląskim Rzymem, Twierdzą nyską a dziś określana także jako Turystyczny Rzym.
Pierwsza nazwa wiązała się z dużą liczby kościołów (dziś jest ich tylko 13), nieograniczonej władzy biskupów oraz Fontanny Trytona wzorowanej na rzymskiej fontannie Berniniego.
Dzięki właśnie rozległym fortyfikacjom powstało kolejne określenie-Twierdza nyska-Festung Neisse. W nyskich fortyfikacjach byli więzieni m.in. markiz La Fayette czy Charles de Gaulle.
Dziś Nysę często określa się Turystycznym Rzymem, bo jak wszystkie drogi prowadzą do Rzymu, tak parafrazując wszystkie drogi turystów prowadzą do dawnej stolicy biskupiego księstwa – Nysy.
Reasumując, to niezwykłe bogactwo zabytków, mroczne tajemnice Twierdzy, bliskość jeziora i gór corocznie przyciąga rzesze turystów.
Czasy bardzo dawne…
Początki miasta sięgają średniowiecza. W dogodnym miejscu przeprawy przez rzekę Nysę, gdzie krzyżowały się trzy szlaki handlowe powstała osada, która z czasem stała się miastem. Końcem XII wieku opolski książę Jarosław, zostając biskupem wrocławskim dołączył ziemię nyską do kasztelani otmuchowskiej, zwiększając w ten sposób już istniejące dobra biskupie.
Kolejni biskupi zaczęli sprowadzać na mało zaludnione tereny osadników tworząc kolejne osady i miasta. W połowie XIV wieku z inicjatywy biskupa Przecława z Pogorzeli Nysa zostaje otoczona murami obronnymi z 4 wieżami i 28 basztami. Wiek XV i XVI jest czasem wielu ważnych wydarzeń. Najazd husytów w 1428 r, którzy zdobyli i zniszczyli Stare Miasto spowodował także pożar w nowej części. W tym czasie biskupi wrocławscy przenieśli kolegiatę ze słabo obronnego Otmuchowa do Nysy co zwiększyło prestiż miasta. W XV wieku Nysa konkurowała o prymat z Wrocławiem wśród miast Śląskich. Została też opisana w Kronice Świata (Liber Chronikarum) Hartmana Schedla, wydanej w 1493 roku.
Wiek XVII jest czasem, polowań na czarownice. Tę czarną kartę historii miasta opisałam tu:
Jaśniejszą kartą w historii miasta jest przełom XVII/XVIII wieku, a w szczególności czas rządów biskupa Franciszka von Neuburg. Dzięki jego mecenatowi Nysa zyskuje wiele cennych budowli jak min. kościół Bożogrobców, pałac biskupi czy Nową Budowlę Elektorską.
Militarny okres miasta
W 1741 zaczyna się nowy rozdział w historii Nysy. Śląsk, a wraz z nim Nysa przechodzi pod panowanie Prus i wkrótce staje się jedną z najsilniejszych w Europie Twierdz. Miasto zostaje otoczone nowożytnymi fortyfikacjami z kilkoma bramami wojennymi. Nysa staje się miastem twierdzą, gdzie każdy przybywający do miasta jest kontrolowany, a gospodarka jest nastawiona na potrzeby armii. Powstałe fortyfikacje cały czas są rozbudowywane aż do 1877 roku. Po wynalezieniu pocisków o bardzo dużej sile rażenia dotychczasowe fortyfikacje stają się przestarzałe i tracą swoje militarne znaczenie. Rozpoczyna się niwelacja wałów i powstają nowe budynki przed bramami Wrocławską i Ziębicką. Nysa z Twierdzy staje się miastem o silnym garnizonie, szkolącym przyszłych żołnierzy. Taki stan rzeczy trwa właściwie do 1945 roku, kiedy miasto ponownie stało się twierdzą.
Powojenna odbudowa i czas współczesny.
Trzeba w tym miejscu sprostować historię zniszczeń miasta.
Walki w ostatnim etapie wojny 1945 r. nie spowodowały opisywanych w dawnej literaturze 80% zniszczeń. Miasto oprócz działań wojennych w marcu 1945 r., zostało zniszczone przez żołnierzy radzieckich i tzw. poszukiwaczy –szabrowników. Oni często aby ukryć grabież podpalali domy. Dramatem miasta stała się tzw. akcja odbudowywania stolicy. Bardzo często celowo uszkadzano lub rozbierano budowle „na cegłę” będące w niezłym stanie technicznym. Typowym przykładem może być rozebranie kościoła ewangelickiego w latach sześćdziesiątych. W tajemniczych okolicznościach znikało wyposażenie z wielu innych budowli, jak np. całe wyposażenie wieży ciśnień.
Stąd niemal całe centrum miasta „zdobią” komunistyczne bloki mieszkalne. Między nimi na szczęście zobaczyć można kilka pięknych budowli dawnej Nysy.
Do lat 80 miasto rozwijało się m.in. dwóm dużym zakładom. Fabryce Samochodów produkujących słynne „nyski” oraz Zakładowi Urządzeń Przemysłowych. Przemiany w gospodarce spowodowały upadek obu. Ich szerszą historię opisałam tu : https://przewodnikponysie.pl/2019/02/zaklad-urzadzen-przemyslowych-nyska-fabryka-fabryk/#more-220
Kolejnym trudnym okresem dla miasta była pamiętna powódź w 1997 r. Mimo istnienia zbiornika retencyjnego miasto zostało zalane.
Dziś to już historia. Miasto stawiając na turystykę zmienia swoje oblicze na lepsze. Można dziś spokojnie powiedzieć, że określenie Turystyczny Rzym jest całkowicie uzasadnione.
Turysta znajdzie nie tylko zielone, pełne zabytków miasto ale i poczuje dreszczyk emocji w nyskich fortyfikacjach. Jeśli dodamy do tego jezioro na tle gór i sporo ciekawych miejsc w bliższej i dalszej okolicy, wszystko staje się jasne.
